มาตรฐาน ATEX และ IECEx คืออะไร : ความปลอดภัยในพื้นที่เสี่ยงระเบิด

30

ในอุตสาหกรรมหลายประเภท โดยเฉพาะอุตสาหกรรมปิโตรเคมี เหมืองแร่ อุตสาหกรรมพลังงาน และโรงกลั่นน้ำมัน การทำงานใน “พื้นที่อับอากาศ” หรือ “พื้นที่ที่อาจมีบรรยากาศไวไฟ” (Explosive Atmosphere) ถือเป็นความเสี่ยงด้านความปลอดภัยระดับสูง พื้นที่เหล่านี้สามารถเกิดการระเบิดได้หากมีส่วนผสมของสารไวไฟและออกซิเจนในปริมาณที่เหมาะสม ร่วมกับแหล่งจุดระเบิด (Ignition Source)

เพื่อควบคุมความเสี่ยงดังกล่าว มาตรฐานความปลอดภัยระหว่างประเทศ เช่น ATEX (จากสหภาพยุโรป) และ IECEx (จากคณะกรรมาธิการไฟฟ้าระหว่างประเทศ) จึงได้ถูกพัฒนาขึ้นเพื่อรองรับอุปกรณ์และวิธีปฏิบัติที่ปลอดภัยในการทำงานในพื้นที่เสี่ยง

Explosive Atmosphere คืออะไร?

Explosive Atmosphere หมายถึง บรรยากาศที่ประกอบด้วยส่วนผสมของอากาศกับก๊าซไวไฟ ไอระเหย หมอก หรือฝุ่น ซึ่งหากเกิดการจุดระเบิดขึ้น จะสามารถแพร่กระจายการเผาไหม้อย่างรวดเร็วได้

ตัวอย่างของสารไวไฟในพื้นที่อุตสาหกรรม เช่น

• ก๊าซธรรมชาติ (Methane)

• โพรเพน (Propane)

• ไอระเหยจากตัวทำละลาย เช่น Acetone, Toluene

• ฝุ่นถ่านไม้ ฝุ่นแป้ง หรือฝุ่นน้ำตาล

การควบคุมไม่ให้เกิด “แหล่งจุดระเบิด” ร่วมกับบรรยากาศไวไฟ จึงเป็นกุญแจสำคัญในการป้องกันอุบัติเหตุรุนแรง

วิธีการจำแนกพื้นที่อันตราย (Hazardous Area Classification)

พื้นที่ที่อาจเกิดการระเบิดถูกจำแนกออกเป็น “โซน” ตามความถี่ของการเกิดบรรยากาศไวไฟ ได้แก่:

สำหรับก๊าซ:

• Zone 0: มีบรรยากาศไวไฟตลอดเวลา หรือเป็นเวลานาน

• Zone 1: มีแนวโน้มที่จะเกิดบรรยากาศไวไฟในระหว่างการทำงานปกติ

• Zone 2: มีโอกาสน้อยที่จะเกิดบรรยากาศไวไฟ และหากเกิดขึ้นจะเป็นช่วงเวลาสั้นๆ

สำหรับฝุ่น:

• Zone 20: ฝุ่นไวไฟอยู่ในบรรยากาศอย่างต่อเนื่องหรือเป็นเวลานาน

• Zone 21: มีแนวโน้มที่จะเกิดฝุ่นไวไฟในระหว่างการทำงานปกติ

• Zone 22: มีโอกาสน้อยมาก และเกิดในช่วงเวลาสั้นๆ

การจำแนกโซนเหล่านี้ส่งผลต่อการเลือกใช้อุปกรณ์และมาตรการความปลอดภัยที่ต้องปฏิบัติตาม

มาตรฐาน ATEX คืออะไร?

ATEX (ย่อมาจาก Atmosphères Explosibles) เป็นข้อกำหนดของสหภาพยุโรปเกี่ยวกับอุปกรณ์ที่ใช้ในพื้นที่ไวไฟ ออกภายใต้ระเบียบ Directive 2014/34/EU

ATEX แบ่งอุปกรณ์ออกเป็น 2 กลุ่มหลัก:

• Group I: สำหรับการทำงานในเหมืองแร่ใต้ดิน

• Group II: สำหรับพื้นที่บนพื้นดินทั่วไป เช่น โรงงาน เคมีภัณฑ์

ภายใน Group II จะแบ่งประเภทของอุปกรณ์เป็น:

• Category 1: ใช้ใน Zone 0/20

• Category 2: ใช้ใน Zone 1/21

• Category 3: ใช้ใน Zone 2/22

ตัวอย่างการอ่านความหมายเครื่องหมาย ATEX:

Ex II 2G Ex d IIB T4 Gb

การแปลเครื่องหมายนี้:

• II: กลุ่ม II (บนดิน)

• 2G: Category 2, สำหรับก๊าซ (Zone 1)

• Ex d: เป็นอุปกรณ์แบบป้องกันด้วยการกันระเบิด (Flameproof Enclosure)

• IIB: กลุ่มก๊าซที่อุปกรณ์รองรับ

• T4: อุณหภูมิสูงสุดของพื้นผิว ≤135°C

• Gb: ระดับการป้องกันอุปกรณ์สูง (Equipment Protection Level)

อุปกรณ์ที่มีเครื่องหมาย ATEX จะมี T-Class ซึ่งแสดงถึงระดับอุณหภูมิสูงสุดที่อุปกรณ์สามารถทนได้ เช่น T1 (450°C) หรือ T6 (85°C) ในการเลือกใช้ ต้องเลือกอุปกรณ์ที่ T Class ต่ำกว่าจุดวาบไฟของสารไวไฟในพื้นที่

มาตรฐาน IECEx คืออะไร?

IECEx (International Electrotechnical Commission System for Certification to Standards Relating to Equipment for Use in Explosive Atmospheres) เป็นระบบรับรองมาตรฐานสากลสำหรับอุปกรณ์ที่ใช้ในบรรยากาศไวไฟที่อ้างอิงจากมาตรฐานของ IEC

มาตรฐาน IECEx จะครอบคลุม:

• อุปกรณ์ไฟฟ้า (Electrical Equipment)

• วิธีการติดตั้ง

• การซ่อมบำรุงอุปกรณ์ในพื้นที่อันตราย

• คุณสมบัติของบุคลากร (Personal Competence Certification)

แม้จะไม่ได้เป็นข้อบังคับทางกฎหมายเหมือน ATEX ในยุโรป แต่ IECEx เป็นที่ยอมรับในระดับสากล เช่น ในออสเตรเลีย นิวซีแลนด์ ญี่ปุ่น เกาหลีใต้ และบางประเทศในตะวันออกกลาง

ความแตกต่างระหว่าง ATEX และ IECEx

อุปกรณ์ที่ต้องได้รับการรับรองในพื้นที่ไวไฟ

1. Gas Detectors (เครื่องตรวจจับก๊าซ)

ใช้เพื่อตรวจจับปริมาณก๊าซไวไฟในพื้นที่ หากค่าก๊าซเกินขีดจำกัดความปลอดภัย อุปกรณ์จะส่งสัญญาณเตือน

2. Explosion-proof Fans (พัดลมกันระเบิด)

พัดลมที่ใช้ในพื้นที่ไวไฟต้องออกแบบให้มอเตอร์ไม่ก่อให้เกิดประกายไฟ และวัสดุภายนอกไม่กักเก็บความร้อนเกินระดับอุณหภูมิจำกัด

3. Lighting Systems (โคมไฟป้องกันระเบิด)

โคมไฟ หรือ ไฟฉายคาดศีรษะ ควรเป็นชนิด Flameproof หรือ Intrinsically Safe เพื่อไม่ให้การจุดไฟเกิดขึ้นภายในโคมและแพร่กระจายออกสู่ภายนอก

• อ่านเพิ่มเติม : คุณสมบัติไฟฉายกันระเบิด งานที่อับอากาศ

4. Electrical Equipment (อุปกรณ์ไฟฟ้าอื่นๆ)

รวมถึง Switch, Junction Box, Control Panel ต้องผ่านการออกแบบให้เหมาะสมกับโซนที่ติดตั้ง และได้รับรองมาตรฐาน IECEx/ATEX

จัดฝึกอบรมบุคลากรสำหรับพื้นที่ไวไฟและพื้นที่อับอากาศ

การใช้เพียงอุปกรณ์ที่ได้มาตรฐานไม่เพียงพอ บุคลากรผู้ปฏิบัติงานต้องผ่านการฝึกอบรมเฉพาะทาง เพื่อเข้าใจถึง:

• การจำแนกพื้นที่และเลือกใช้อุปกรณ์ที่เหมาะสม

• วิธีเข้า-ออกพื้นที่อับอากาศอย่างปลอดภัย

• การใช้อุปกรณ์ตรวจจับก๊าซอย่างถูกวิธี

• การตอบสนองเมื่อเกิดเหตุฉุกเฉิน เช่น ก๊าซรั่วหรือไฟไหม้

สรุป

Explosive Atmosphere คือภัยคุกคามที่แท้จริงในหลายอุตสาหกรรม การป้องกันที่ได้ผลที่สุดเริ่มจากการเข้าใจลักษณะของพื้นที่ การเลือกใช้อุปกรณ์ที่ได้รับการรับรองจากมาตรฐานอย่าง IECEx และ ATEX รวมถึงการพัฒนาความรู้ ความเข้าใจ และทักษะของผู้ปฏิบัติงานผ่านการฝึกอบรมที่เหมาะสม

ฝึกอบรมการทำงานที่อับอากาศกับทีมวิทยากรมืออาชีพ

หากองค์กรของคุณมีการทำงานในพื้นที่อับอากาศ พื้นที่ไวไฟ หรือมีการใช้สารไวไฟ ขอแนะนำให้จัดอบรมพนักงานตามมาตรฐานความปลอดภัยสากล

ติดต่อเราเพื่อจัด “ฝึกอบรมอับอากาศ” และ “การใช้เครื่องมือตามมาตรฐานสากล กับทีมวิทยากรมืออาชีพของเรา

✅ ฝึกอบรมภาคทฤษฎี + ปฏิบัติจริง
✅ ใบเซอร์รับรองผ่านการฝึกอบรม
✅ ทีมวิทยากรมีประสบการณ์ตรงจากอุตสาหกรรม

ติดต่อสอบถามเพิ่มเติมได้ที่:
โทร : 064 958 7451 คุณแนน

---

อ้างอิง

1. European Union. (2014). Directive 2014/34/EU (ATEX Directive).

2. International Electrotechnical Commission. (n.d.). IECEx System – Explosive Atmospheres.

3. British Standards Institution. (2020). BS EN 60079 series – Explosive atmospheres.

4. IEC. (2023). IEC 60079-0: Explosive Atmospheres – Equipment – General Requirements.

5. Mine Safety and Health Administration (MSHA). (2022). Explosive Gas Monitoring and Ventilation Systems.

6. Intertek. (2021). ATEX and IECEx Certification for Equipment Used in Explosive Atmospheres.

7. IECEx Guide 01. (2020). Guidelines for Equipment Certification Scheme.

---

บทความที่น่าสนใจ

• เปรียบเทียบ Blower แบบ AC กับ DC สำหรับพื้นที่อับอากาศ
• ค่า CFM ที่เหมาะสมกับพื้นที่อับอากาศ พร้อมวิธีคำนวณ
• วิธีใช้ SCBA สำหรับผู้ปฏิบัติงานในที่อับอากาศ